Trong không khí vui tươi, phấn khởi của những ngày đầu Xuân Ất Tỵ 2025, cán bộ, nhân dân thôn Chi Nê, xã Trung Hòa tích cực triển khai công tác chuẩn bị cho Lễ hội truyền thống Ba dân được diễn ra trong 02 ngày mùng 6 và mùng 7/2/2025 (tức ngày mùng 9 và mùng 10 tháng Giêng âm lịch). Lễ hội được diễn ra tại Đình làng thôn Chi Nê với nhiều nội dung như: Tế lễ Thành Hoàng làng, rước kiệu truyền thống Ba dân, con em quê hương và khách thập phương dâng hương, cung tiến tại Đình làng; thi đấu bóng đá, bóng chuyền hơi, văn nghệ quần chúng với chủ đề mừng Đảng, mừng Xuân, mừng lễ hội; các trò chơi dân gian… Lễ hội là dịp để mỗi người dân thôn Chi Nê tưởng nhớ công lao của các vị Thành Hoàng Làng đã có công lập nên làng, nên xóm, giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp, khơi dậy tinh thần đoàn kết, góp phần xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp.

Theo Phả truyền, cách đây hơn 1000 năm tại gò Đồng Cạn, nơi dân cư người Việt cổ sinh sống, có một gia đình làm nghề đánh cá, cha mẹ mất sớm, 3 anh em nuôi nhau qua ngày, cuộc sống khó khăn túng đói. Năm 780, anh cả lên Đồi Nứa khai hoang sinh cơ lập nghiệp, anh hai lên rừng Cấm săn bắn kiếm củi sinh sống, còn em út chuyển lên Gò Vừng cạnh sông Bùi làm nghề chài lưới nuôi sống bản thân. Sau khi chia tay, ba anh em mỗi người một ngả mưu sinh, sông Bùi đã ngăn cách 03 làng nơi 03 anh em sinh sống, hình thành nên Làng Nứa, Làng Phối và Làng Mỹ, mỗi một làng đều gắn với một lịch sử của vùng đất đó.

Làng Nứa là nơi người anh cả khai hoang lập ấp, làng Nứa nằm trên một quả đồi đầy lứa hóp và lau sậy. Dưới chân đồi là sông Bùi uốn khúc chảy qua, với thượng lưu là dòng Tích giang, khởi nguồn từ thung lũng sông Đà và núi Tản Viên hùng vĩ - tạo nên địa thế “Long cuộn hổ ngồi” thật kỳ vĩ. Làng Nứa nay được gọi tên là làng Chi Nê. Cho đến bây giờ, chưa có tài liệu xác định chính xác làng Chi Nê có từ bao giờ. Tên làng cũng thật thú vị, theo chiết tự xưa kia mà các cụ để lại: Chi có nghĩa là loài cỏ thơm, Nê có nghĩa là bùn đất. Chi Nê là cây cỏ mọc trên bùn đất nhưng mang đậm hương thơm tinh khiết. Đây là vùng đất Địa nhân linh kiệt vùng đất có Thành hoàng làng là Tam vị Đại vương đã 3 lần linh ứng giúp Vua đánh đuổi được 3 lũ giặc Tống Nguyên Minh, giặc Chiêm và Ai lao.

Một số hình ảnh Lễ hội Ba dân thôn Chi Nê, xã Trung Hòa được tổ chức vào ngày mùng 9, mùng 10 tháng Giêng năm 2019

Làng Đăng Phối là nơi người em thứ 2 đã lên rừng kiếm kế sinh khai, xưa kia thuộc khu rừng Cấm. Làng Phôi (làng khai sinh ) sau nay thêm chữ Đăng theo âm Hán là ngọn đèn trong khu rừng mong cho làng đến với ánh sáng mặt trời. Cả làng có 03 cái giếng cổ, vùng đất tốt tươi, dân làng chuyên trồng dâu nuôi tằm, sau này dân Đăng Phối trồng được loại mía mật đỏ ngọt tiến Vua nên đổi tên là làng Tiến Phối. Làng thờ thành hoàng Đông Hải Đại Vương và Nhị vị Thánh Mẫu là Ngọc Dung và Ngọc Hoa công chúa.

Làng Mỹ là nơi người em út chuyển lên Gò Vừng cạnh sông Bùi làm nghề vó bè kiếm sống. Làng Mỹ là tên của người con gái đẹp gắn liền với sự tích hiến dâng thân mình cho thần biển đem về bình an cho đất nước. Đình Làng thờ Thành Hoàng Chế Thắng Phu Nhân Đại Vương – Thượng Đẳng thần. Bà là quý phi Nguyễn Thị Bích Châu, một cung nữ tài sắc, được vua Trần Duệ Tông sủng ải. Bà đã xin hiến dâng thân mình cho Thần biển để xin sóng yên biển lặng, phù trợ cho Vua quan, quân lính nhà Trần được chiến thắng, đem bình an về cho đất nước. Vua Trần Duệ Tông đã truy tặng cho bà làm Thần phi, sắc phong cho bà là Chế Thắng Đại Vương - Thượng Đẳng Thần, lấy ngày 12/2 âm lịch là ngày Giỗ và tế lễ cho Bà.

Trải qua biến thiên lịch sử, ba anh em đã trưởng thành, mỗi anh em đều thành lập một Làng để thờ các Thành Hoàng của làng mình. Đình làng Tiến Phối thờ Thành hoàng Đông Hải Đại Vương – Vị thiên thần và Nhị vị Thánh Mẫu được Vua ban 11 đạo sắc phong. Đình làng Tinh Mỹ thờ thành hoàng Chế Thắng Đại Vương – Vị Thiên thần được Vua ban 07 đạo sắc phong. Đình làng Chi Nê thờ Thành hoàng Đổng Vĩnh Đại Vương – Vị Thánh thiên; La Địa Đại Vương – Vị Thiên thần; Đô Pháp Đại Vương – Vị Thiên thần; được Vua ban 75 đạo sắc phong và Bạch ngọc ngưu kim.

Sau khi ba anh em chia tay để sinh cơ lập nghiệp và đều đã trưởng thành con đàn cháu đống. Nhân ngày Kỳ Phúc 10 tháng Giêng, người anh Cả mời hai em gặp mặt tại Đình làng Chi nê để hàn huyên và ôn lại lịch sử gia đình, khẳng định ba anh em là cùng cha cùng mẹ không thể tách rời. Cuối cùng, ba anh em thống nhất chọn ngày mùng 10 tháng Giêng là ngày đoàn tụ, là ngày bảy vị thành Hoàng của ba làng gặp mặt, ba anh em đã làm lễ Kim Kê - cắt tiết gà trống hòa chung chén rượu để 3 anh em cùng uống và Tuyên thệ. Từ đó đến nay, Lễ hội Ba dân đã được tổ chức định kỳ 03 năm một lần vào ngày mùng 10 tháng giêng âm lịch.

Lễ hội được tổ chức chính tại Đình làng Chi Nê, vào ngày mùng 09 tháng Giêng sẽ tổ chức rước kiệu từ Đình Chi Nê đến trình Miếu Cụ Mốc – vị Tiên sinh chiêu dân lập ấp, cách đó khoảng 1km. Vào ngày mùng 10 tháng Giêng, dân làng thôn Chi Nê tiến hành rước kiệu bộ, đi từ Đình làng đến cổng làng Tiến Phối để đón kiệu em hai. Cùng lúc đó kiệu em ba xuất phát từ Đình Tinh Mỹ di chuyển đến địa điểm hẹn tại đê sông Bùi để gặp anh cả và anh hai. Sau khi gặp nhau, tất cả bảy kiệu di chuyển về đình làng Chi Nê để tổ chức lễ khai mạc Lễ hội và tế lễ thất vị Thành hoàng của ba thôn.

Lễ hội Ba dân là một lễ hội có ý nghĩa cực kỳ giá trị và nhân văn về tình máu mủ ruột thịt, dù nghèo khổ khó khăn nhưng cuối cùng vẫn về xum họp một nhà.  Việc tổ chức Lễ hội là giúp các thế hệ cháu con nhớ về nguồn cội. Cùng ngưỡng mộ, trân trọng, thành kính các bậc thánh nhân đã có công dựng nước và giữ nước, để cùng nhau vươn tới đỉnh cao của lòng nhân ái, cùng nhau đoàn kết xây dựng gia đình, quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp văn minh và kiên cường cách mạng./.

Kim Thoa