Từ xưa Chương Mỹ đã được biết đến là vùng đất “địa linh nhân kiệt”, giàu truyền thống văn hóa, truyền thống hiếu học với nhiều làng khoa bảng đã được lưu truyền qua câu ca: “Giàu thì Quảng Bị, Bối Khê/Làm quan Lương xá, Chi Nê, Đại Từ”.

Chương Mỹ có 26 nhà khoa bảng quê ở 12 làng trên địa bàn huyện. Xếp hàng đầu là làng khoa bảng Chi Nê, xã Trung Hòa. Xếp thứ 2 chính là làng Yên Nhân, xã Hòa Chính. Làng Yên Nhân xưa thuộc huyện Chương Đức trấn Sơn Nam, nay là thôn Yên Nhân xã Hòa Chính, huyện Chương Mỹ.

Bia đá tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội) lưu danh những tiến sĩ đã thi đỗ trong các kỳ thi trải dài suốt gần 300 năm (từ 1442 đến 1779), trong đó có tên tuổi các tiến sĩ làng Yên Nhân (Ảnh: internet)

Theo quy chế thi cử thời xưa, khi tham gia các cuộc tuyển cử kén chọn nhân tài, các sĩ tử bắt buộc phải kê khai tường tận về quê hương bản quán của mình. Do vậy khi ghi chép danh sách các nhà khoa bảng qua các thời kỳ, loại sách đăng khoa lục thường chép đủ quê hương bản quán của các ông nghè ông cống. Hiện nay còn giữ được rất nhiều tư liệu ghi chép về các khoa thi thời xưa. Chẳng hạn như: Đại Việt sử ký toàn thư, Lịch triều tạp kỷ, Lịch triều hiến chương loại chí, Đại Việt đỉnh nguyên Phật lục, Đại Việt lịch triều đăng khoa lục, Khoa bảng tiêu kỳ, Sơn Tây đăng khoa lục, Thiên Nam lịch triều liệt huyện đăng khoa lục, Thiên Nam lịch triều tiến sĩ đăng khoa lục...

Theo ghi chép, Làng Yên Nhân có 5 nhà khoa bảng, trong đó có hai nhà khoa bảng là cha con cùng đỗ đại khoa, làm quan đồng triều, cực kỳ quý hiển là Lê Trí Dụng và Lê Trí Trạch. Lê Trí Dụng thi đỗ Đình nguyên Tiến sĩ khoa Bính Thìn (1616) niên hiệu Hoằng Định thứ 17 đời Lê Kính Tông, làm quan đến Hiến sát sứ. Quê gốc của ông vốn ở làng Viên Ngoại huyện Chương Đức, nay là thôn Viên Ngoại xã Viên An huyện Ứng Hòa, sau mới chuyển về làng Yên Nhân. Tên tuổi ông được ghi trong bia Văn Miếu - Hà Nội. Lê Trí Trạch là con trai Tiến sĩ Lê Trí Dụng. Ông sinh năm 1600 tại làng Yên Nhân, thi đỗ Tiến sĩ khoa Quý Mùi (1643) niên hiệu Phúc Thái thứ 1 đời Lê Chân Tông. Làm quan đến Cấp sự trung. Tên tuổi ông được ghi trong bia Văn Miếu - Hà Nội.

Hai người họ Nguyễn làng Yên Nhân có tên trong danh sách các nhà khoa bảng Chương Mỹ là Nguyễn Văn Đệ và Nguyễn Điện. Nguyễn Văn Đệ  thi đỗ Tiến sĩ khoa Nhâm Tuất (1502) niên hiệu Cảnh Thống thứ 5 đời Lê Hiển Tông. Làm quan đến Thượng thư bộ Lễ. Tên tuổi ông được ghi trong bia Văn Miếu - Hà Nội. Nguyễn Điện thi đỗ Tiến sĩ khoa Mậu Dần (1458) niên hiệu Diên Ninh thứ 5 đời Lê Nhân Tông. Làm quan đến Tự Khanh. Tên tuổi ông được ghi trong bia Văn Miếu - Hà Nội.

Ở Yên Nhân còn có một người nữa đỗ đại khoa, đó là Đào Tuấn. Ông sinh năm 1419, thi đỗ Tiến sĩ khoa Mậu Thìn (1448) niên hiệu Thái Hòa thứ 6 đời Lê Nhân Tông. Năm 1465, dưới thời Lê Thánh Tông ông được cử đi sứ sang nhà Minh. Lúc đầu được bổ làm Thiêm đô ngự sử ở đài Ngự sử, sau thăng đến Thượng thư bộ Binh, tước Sùng Sơn bá. Tên tuổi ông được ghi trong bia Văn Miếu Hà Nội.

Điểm qua chân dung các nhà khoa bảng ở làng Yên Nhân thì số lượng chỉ xếp sau làng khoa bảng Chi Nê. Đây là niềm tự hào của bao thế hệ người dân làng Yên Nhân, xã Hòa Chính nói riêng và huyện Chương Mỹ nói chung. Tiếp nối truyền thống cha ông, thế hệ trẻ huyện Chương Mỹ ngày nay đang miệt mài học tập, rèn luyện, phấn đấu đạt kết quả cao để xứng đáng là con em của một huyện có truyền thống thi thư, hiếu học.

Nguyễn Huế

(Trung tâm Văn hóa - TT&TT)