Trong khởi nghĩa Lam Sơn, Lý Triện đã tham gia cầm quân chiến đấu phá vòng vây xâm lược của quân Minh ở Sách Khôi và tung hoành trong các chiến dịch khi nghĩa quân chuyển hướng chiến lược vào Nam. Đặc biệt, trong trận Tốt Động - Chúc Động, từ ngày 7/11/1426, ông đã cùng các ông Đinh Lễ, Nguyễn Xí, Phạm Văn Xảo… chỉ huy chiến đấu lập nên chiến công hiển hách. Nghĩa quân đã làm thất bại hoàn toàn cuộc phản công của Vương Thông, trên 6 vạn quân địch bị tiêu diệt, Thượng thư Trần Hiệp, nội quan Lý Lượng phải bỏ mạng, Vương Thông bị thương nặng tại trận.

Sau chiến thắng này, nghĩa quân Lam Sơn tiến hành vây hãm và dụ địch hàng thành công ở thành Đông Quan. Ngày 7/2/1427, giặc bất ngờ tập kích trại quân của Lý Triện và Đỗ Bí ở Cảo Động (Từ Liêm). Nghĩa quân đã chiến đấu dũng cảm nhưng Đỗ Bí bị bắt, Lý Triện bị thương nặng, ông phi ngựa cố chạy về theo đường Lai Kinh đến bờ sông Giang Loan (nay là sông Bùi), đi thêm được một đoạn thì mất. Để tưởng nhớ công lao đánh giặc cứu nước của ông, từ xa xưa nhân dân làng xã đã xây dựng lăng mộ bên bờ sông Bùi, thuộc địa bàn làng Yên Duyệt để thờ phụng ông.

Đình Yên Duyệt – Thôn Cả, xã Tốt Động.

Lăng mộ Lý Triện – Thôn Mới, xã Tốt Động.

Năm 1947 - 1948, Ủy ban hành chính kháng chiến huyện Chương Mỹ sơ tán về làm việc tại đình. Năm 1949 - 1950, đơn vị bộ đội Việt Minh Trung đoàn 48 về đóng quân tại đình do ông Phùng Thế Tài là Trung đoàn trưởng. Năm 1952 - 1953, đơn vị Đại đội Quế Sơn và Đại đội Chi Lăng về đóng quân tại đình. Ngày 16/01/1954, giặc Pháp từ bốt Đại Ơn, bốt Bương càn về tưới xăng đốt đình, chùa Yên Duyệt. Ngoài đình làng còn có Văn chỉ thờ tiên hiền Hạ Ngọc Chúc đỗ tiến sĩ khoa Nhâm Tuất (1502), triều Lê Hiến Tông khi ông 24 tuổi. Hiện nay, vẫn có tên ông trong văn bia ở Quốc Tử Giám. Vì những giá trị lịch sử và văn hóa ấy nên ngày 14/01/1998, đình và lăng mộ tướng quân Lý Triện đã được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa Quốc gia. Đến năm 2001, nhân dân, Hội Phụ lão làng Yên Duyệt đóng góp xây dựng, tu bổ hậu cung đại bái đình, văn chỉ, đền bà hàng nước và tạo cảnh quan trong khu di tích.

Theo sách “Đại Việt thông sử”, Lý Triện (Lý Triện được ban quốc tính nên sử cũ cũng thường chép là Lê Triện) là người làng Bái Đô, huyện Lôi Dương, nay thuộc huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa. Lý Triện là công thần khai quốc nhà Lê sơ trong lịch sử Việt Nam. Ông tham gia nghĩa quân Lam Sơn dưới cờ Lê Lợi từ những ngày đầu, lập nhiều chiến thắng ở Thanh Hóa, Nghệ An và miền Bắc, tiêu biểu nhất là trận Tốt Động - Chúc Động khi ông và Đinh Lễ, Nguyễn Xí phá tan quân Minh do tổng binh Vương Thông chỉ huy. Sử gia Ngô Sĩ Liên cho rằng ông cùng với Đinh Lễ là những vị tướng giỏi nhất của nghĩa quân Lam Sơn. Có thể phác họa những cống hiến của ông đối với cuộc chiến tranh giải phóng vĩ đại đầu thế kỷ XV qua mấy sự kiện chính yếu sau.

Sự kiện thứ nhất xảy ra vào năm Canh Tý (1420), bấy giờ tướng giặc là Lý Bân và Phương Chính cho quân băng qua đất Quỳ Châu (nay thuộc tỉnh Nghệ An) để rồi từ đó vòng lên đánh vào lực lượng của Lam Sơn khi ấy đang đóng tại Mường Thôi. Lý Triện được lệnh cùng các tướng Nguyễn Lý và Phạm Vấn, đem quân ra đánh cản bước tiến của quân Minh, tạo điều kiện cho Lê Lợi có đủ thời gian để bố trí một trận đồ mai phục tại khu vực Bồ Mộng. Lý Triện đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, được Bình Định vương Lê Lợi và Bộ chỉ huy Lam Sơn hết lời khen ngợi.

Sự kiện thứ hai xảy ra vào năm Nhâm Dần (1422), năm ấy nghĩa quân Lam Sơn đã đập tan cuộc tấn công rất bất ngờ lại rất hiểm hóc của Ai Lao và sau đó, rút về đóng tại Quan Gia. Một lần nữa, giặc Minh và Ai Lao lại phối hợp với nhau đề đánh vào Quan Gia. Trước cuộc tấn công quyết liệt này, Lê Lợi cho quân rút lui về Khôi Huyện. Giặc tức tốc cho quân truy đuổi và nhanh chóng bao vây địa điểm đóng quân của Lê Lợi ở Khôi Huyện. Một cuộc ác chiến đã diễn ra. Trong trận ác chiến này, Lý Triện và các tướng Lê Lĩnh, Phạm Vấn đã lập công lớn. Ông đã có công chém được tên tham tướng của giặc là Phùng Quý cùng hơn 1.000 tên giặc, bắt được hơn 100 con ngựa. Quân Minh và quân Ai Lao buộc phải tháo lui.

Sự kiện thứ ba xảy ra vào đầu năm Ất Tỵ (1425), khi ấy Đinh Lễ được lệnh ra đánh Diễn Châu. Ngay sau khi Đinh Lễ xuất quân, Lê Lợi lại sai Lý Triện cấp tốc lên đường đi tiếp ứng. Lý Triện đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao, hơn thế nữa, ông còn chủ động đem quân ra vây hãm thành Tây Đô. Nhờ công lao này, Lý Triện được Lê Lợi phong tới hàm Thiếu úy.

Sự kiện thứ tư xảy ra vào mùa Thu năm Bính Ngọ (1426), bấy giờ trên cơ sở phân tích những biến đổi ngày càng sâu sắc của tình hình chung, Lê Lợi và Bộ chỉ huy Lam Sơn sai một loạt các tướng đem một vạn quân, chia làm ba đạo cùng luồn sâu vào khu vực còn tạm bị quân Minh chiếm đóng để hoạt động và dọn đường cho cuộc tấn công của Lam Sơn sau này.

Thương Lý Triện nhiều lần phá được giặc mạnh, Lê Lợi cho cha ông là Lý Ba Lao làm chức sát sứ, cấp 400 mẫu ruộng, con ông là Lý Lăng làm Phòng ngự sứ, tước Phục hầu, đều được đổi sang họ Lê. Sau Lê Lăng trở thành đại thần nhà hậu Lê. Năm 1428, ông được truy tặng chức Nhập nội tư mã. Năm 1460, ông lại được truy tặng làm hữu tướng quốc. Năm 1484, Lê Thánh Tông tặng ông tước thái bảo, Kỳ quận công và sau đó là Tây Kỳ vương.

Đình Yên Duyệt và mộ Lý Triện ngày nay đã trở thành “địa chỉ đỏ”, giáo dục hậu thế hôm nay và mãi mãi về sau tưởng nhớ, tri ân công lao to lớn của ông cha. Tên tuổi và những công lao to lớn của một vị danh tướng của nghĩa quân Lam Sơn sẽ được nhân dân Chương Mỹ nói riêng và cả nước nói chung mãi mãi ghi nhớ và lưu truyền.

Nguyễn Huế