Lễ Hội đình Lưu Xá bắt đầu bằng nghi lễ ướt dầm (hay còn gọi là ướt nghề) vào đầu tháng Giêng. Chính hội tổ chức vào ngày 15 và ngày 16 tháng Giêng, có nghi lễ rước thánh bằng đường bộ và đường thủy. Xưa kia, Hội kết thúc bằng việc thi bơi chải giữa các giáp. Nơi tổ chức rước thánh bằng đường thủy và thi bơi chải là ngã ba sông hay còn gọi là ngã ba Thá - nơi giao nhau của sông Bùi và sông Đáy. Ngã ba này thuộc địa phận của 3 huyện Chương Mỹ, Mỹ Đức và Ứng Hòa ở ngay phía trước cửa đình làng Lưu Xá. Chính tại đây những nghi lễ liên quan đến thủy thần và nghề kiếm cá trên sông đã được tổ chức, duy trì.

Khai mạc giải bơi chải làng Lưu Xá.

Để chuẩn bị cho nghi lễ ướt dầm, ngay từ trong Tết âm lịch, dân làng làm lễ hạ chải (hạ thuyền). Trước đây, dân làng thường mượn thuyền của dân để tổ chức rước thánh và thi bơi chải. Khi ấy, làng sẽ thông báo cho các chủ thuyền được chọn phục vụ nhà thánh để họ dọn dẹp thuyền. Thường là họ tháo bỏ mui, chuyển đồ đạc của gia đình mình để lên bờ. Gia đình nào mà được làng chọn thì vô cùng vui mừng và tin rằng năm đó làm ăn gặp may mắn. Ngày này các cụ chuẩn bị hoa quả, sau đó làm lễ trình thánh, tất cả đội chải cũng theo lên đình làm lễ.

Về nghi lễ ướt dầm, các cụ chọn mùng 1 hoặc mùng 2 Tết, ngày nào đẹp thì làm lễ trình thánh thực hiện nghi thức này. Từ lúc giao thừa cho đến lúc chưa thực hiện xong nghi lễ ướt dầm, làng chưa hạ dầm xuống nước thì tất cả thuyền bè của dân làng trên sông đều chưa hoạt động. Chỉ khi trống đình nổi lên, thực hiện nghi lễ bơi ướt dầm thì lúc đó các thuyền bè của dân chài mới bắt đầu được động mái, đi làm ăn. Ai vi phạm sẽ bị làng phạt vạ.

Sau nghi lễ ướt dầm, dân làng lại tưng bừng chuẩn bị cho ngày hội. Vào ngày 14 tháng Giêng, các cụ ông cao tuổi trong làng ra đình làm lễ bao sái đồ thờ. Đồ thờ được các cụ lau qua hai lượt nước, đầu tiên là nước giếng sạch, rồi lau lại bằng nước gừng. Cụ Từ và một số cụ cao tuổi trong làng bao sái tượng cho đức thánh; các cụ bà ra quét dọn đình, chuẩn bị lễ vật dâng thánh. Sau đó, các cụ tiến hành lắp kiệu, cố định kiệu bằng dây để khi rước cho chắc chắn.

Từ mấy chục năm nay, năm nào cũng vậy, cứ vào mùng 1 hoặc mùng 2 Tết, dân làng tổ chức nghi lễ ướt dầm, cho động mái chèo, thuyền xuống sông nước. Đó là nghi lễ mang lại may mắn cho dân làng trong suốt một năm làm nghề đánh cá. Đến dịp hội, dân làng háo hức chuẩn bị cho việc rước thánh vừa đường bộ, vừa đường thủy và tục bơi chải đã tồn tại được gần 5 thế kỷ vẫn không hề thay đổi. Hội thể hiện rõ sức sống của người Lưu Xá, vốn xưa là cư dân vạn chài, họ yêu nghề, gắn bó với nghề và gìn giữ truyền thống văn hóa sông nước. Mặc dù hiện nay nghề sông nước đã không còn phổ biến, nhưng niềm tin, tập quán và những nghi lễ liên quan đến vị thánh Linh Lang và thủy thần vẫn được dân làng gìn giữ và phát huy.

Một số hình ảnh thi bơi chải làng Lưu Xá xã Hòa Phú.

Câu lạc bộ bơi chải ở Lưu Xá được thành lập từ năm 2001, hiện nay gồm hơn 40 thành viên. Xưa kia chỉ có đội chải nam, sau này do nhận thức thay đổi, đội chải nữ cũng được thành lập và duy trì (từ năm 1997). Việc này có tác dụng rất lớn trong việc đào tạo thế hệ trẻ gìn giữ những kỹ năng, kỹ thuật của bơi chải. Câu lạc bộ bơi chải đã đi thi đấu nhiều nơi trong nước, thậm chí cả nước ngoài và đạt được nhiều thành tích cao.

Chính bởi truyền thống làng, truyền thống nghề sông nước và để hoàn thiện hội hơn nữa, nhân dân Lưu Xá hiện nay muốn phục hồi việc tổ chức thi bơi chải giữa các xóm để hầu thánh, tức là muốn giữ lại thi bơi chải nghi lễ, đồng thời phát triển bơi thi thể thao. Hai hoạt động này, bổ trợ cho nhau mà không thay thế nhau.

Ngay trong những ngày đầu năm 2025, vào đúng dịp lễ hội truyền thống làng Lưu Xá, xã Hòa Phú đã tổ chức thành công giải bơi chải với 8 đội thi đấu ở 2 nội dung gồm: đội bơi chải nam, đội bơi chải nữ thu hút trên 100 vận động viên tham gia. Hội thi diễn ra sôi nổi, hào hứng, các động tác bơi đều, đẹp mắt hòa cùng tiếng trống, tiếng reo hò của các cổ động viên vang rộn tạo không khí sôi động, vui tươi cổ vũ tinh thần thi đấu cho các vận động viên. Bên cạnh đó, hội thi là sân chơi bổ ích, tạo niền vui phấn khởi, tình đoàn kết, tạo nguồn lực vận động viên cho Câu lạc bộ bơi chải trong thôn. Đồng thời tuyển chọn vận động viên tham gia vào các đội tuyển đại diện cho xã xã Hòa Phú và huyện Chương Mỹ tham gia thi đấu các giải bơi chải truyền thống do thành phố Hà Nội tổ chức. Tuyên truyền vận động toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư. Góp phần thực hiện thắng lợi nghị quyết đại hội chi bộ nhiệm kỳ 2025 – 2027 và hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao. Xây dựng làng Lưu Xá quê hương Hòa phú ngày càng giàu đẹp, văn minh.

Thu Hiền